هارونیه توس مشهد

یکی از دیدنی‌ترین آثار قدیمی موجود در توس، بنای معروف به «هارونیه» است. مسافران وقتی وارد بلوار منتهی به آرامگاه فردوسی می‌شوند، نخستین چیزی که توجهشان را جلب می‌کند، همین هارونیه است که در سمت چپ بلوار و چند صد متر مانده به ورودی آرامگاه فردوسی واقع شده.

یکی از دیدنی‌ترین آثار قدیمی موجود در توس، بنای معروف به «هارونیه» است. مسافران وقتی وارد بلوار منتهی به آرامگاه فردوسی می‌شوند، نخستین چیزی که توجهشان را جلب می‌کند، همین هارونیه است که در سمت چپ بلوار و چند صد متر مانده به ورودی آرامگاه فردوسی واقع شده.

هارونیه توس یک بنای آجری نسبتاً مرتفع (با مقیاس بناهای قدیمی) است که تقریباً سالم مانده و معماری زیبایی دارد. مردم محلی معتقدند که هارونیه محل دفن هارون الرشید عباسی است، اما این نظر آشکارا نادرست است، زیرا همچنان که می‌دانیم گور هارون الرشید کنار مزار امام رضا (ع) قرار دارد. بعضی می‌گویند زندان هارون بوده یا محل دفن سرهای 60 سید شهید که به روزگار هارون به وسیله حکمران خراسان یعنی «حمید بن قحطبه» کشته شدند. در واقع همین روایات عامیانه موجب شده که بنا هارونیه نام گیرد. اما این روایات هیچ رنگی از حقیقت ندارند و تحقیقات دقیق باستان شناسی روشن ساخته که هارونیه دست کم چهار قرن بعد از دوره هارون الرشید بنا شده است.

به طور کلی هارونیه را با توجه به سبک معماری اش متعلق به دوره ایلخانان مغول (سده هفتم هجری) می‌دانند، اما پیشینه تاریخی، قدمت بیشتری را برای آن فراهم می‌آورد تا آنجا که احتمال دارد در دوره سلجوقی (سده پنجم و ششم) ساخته شده باشد.

آنچه به تقریب و بر اساس حدس و گمان و مطالعه باستان شناسی می‌دانیم، این است که هارونیه بخشی از یک مجموعه بزرگ معماری شامل مسجد، خانقاه و مدرسه بوده که ملحقات آن به تدریج بر اثر عوامل طبیعی یا عوامل دیگر از میان رفته‌اند و اینک این بنا که شاید حانقاه بوده، باقی مانده است. اخیراً در فاصله 50 متری هارونیه، بقایای یک بنای ستون دار با 54 ستون مدور کشف شده است که کاربری آن به درستی روشن نیست. احتمالاً این بنا در گذشته مسجد یا مدرسه مهمی بوده است.

در مجموع هارونیه بنایی با شکوه و زیباست و دیدن آن را به شما توصیه می‌کنیم. اگر اطراف هارونیه به سنگ مزاری برخورد کردید که روی آن نام «حسین خدیو جم» نوشته شده بود، بدانید که زیر پایتان یکی از غزالی شناسان یزرگ معاصر در خاک خفته است. بد نیست که به پاس زحمات او به فرهنگ ایران زمین فاتحه‌ای نثارش کنید. در عین حال، می‌توانید زیر گنبد هارونیه از دیدن موزه کوچکی که به همت اداره میراث فرهنگی و گردشگری ایجاد شده، لذت ببرید. در این موزه ماکت برخی از آثار و محوطه‌های تاریخی خراسان و تعدادی سنگ نبشته قدیمی به نمایش در آمده است.