مجموعهی تخت جمشید شهر شیراز
فارس-شیرازبر فراز تپة سنگی کوه رحمت در جلگة مرودشت، ویرانه های به جا مانده از کاخ تخت جمشید نمایان است؛ شاهکاری که مانند دیوار عظیم چین یا اهرام ثلاثة مصر، تنها شاهدی بر رنج انسانها نیست؛ تجلی ذوق و هنر والایی است که با دستهای آفرینشگر معماران چیره دست ایرانی خلق شده است.

بر فراز تپة سنگی کوه رحمت در جلگة مرودشت، ویرانه های به جا مانده از کاخ تخت جمشید نمایان است؛ شاهکاری که مانند دیوار عظیم چین یا اهرام ثلاثة مصر، تنها شاهدی بر رنج انسانها نیست؛ تجلی ذوق و هنر والایی است که با دستهای آفرینشگر معماران چیره دست ایرانی خلق شده است.
کاخهای بزرگ تخت جمشید از زمان داریوش اول (521 ق.م) تا صد و پنجاه سال بعد از وی بنا شده اند و امروزه میتوان بر سنگ نبشته های میخی این کاخ ها، نام های داریوش اول، فرزندش خشایار شاه و اردشیر سوم را مشاهده کرد.
راه ورود صفه، پلکانهای دو طرفه است که از هر طرف ۱۱۰ پلة پهن و کوتاه دارد. بالای پلکان ها، بنای ورودی تخت جمشید قرار گرفته است که به دروازة بزرگ یا دروازة ملل معروف است و دو گاو بالدار سنگی با سر انسانی بر روی آن حجاری شده است. نبشته های بالای این نقوش به سه زبان پارسی باستانی، عیلامی و بابلی هستند که بیان کنندة تاریخ اتمام بنای ورودی به فرمان خشایار شاه است.
غیر از دروازة ورودی، دو دروازة خروجی، یکی رو به جنوب و دیگری رو به شرق قرار دارند. دروازة جنوبی از دروازة دیگر پهن تر است؛ کف و بنیاد آن را از سنگ ساخته اند و به کاخ آپادانا، یا کاخ بزرگ بار راه دارد.
ستونهای باقی مانده و نقشهای برجستة پلکانهای زیبا و بی نظیر آن هنوز هم عظمت و شکوه این کاخ را نشان می دهند.
وسعت کاخ تخت جمشید ۱۲۵ هزار مترمربع می باشد و از چهار بخش مهم تشکیل یافته است:
- کاخهای رسمی و تشریفاتی
- سرای نشیمن و کاخهای کوچک اختصاصی
- خزانة شاهی
- دژ و باروی حفاظتی
این بخش ها از سنگهای بزرگ تراشیده و صیقل یافته ساخته شده اند. کل ساختمان روی صخره های طبیعی استوار است. کتیبهای که از داریوش بر دیوار ضلع جنوبی کاخ باقی مانده است، نشان می دهد که پیش از احداث تخت جمشید، هیچ اثر و بنایی در این مکان وجود نداشته است.
سنگهای به کار رفته در تخت جمشید دو گونه اند؛ نوع اول شامل سنگهای صخرهای از جنس آهک به رنگ خاکستری شفاف است که از معادن شمال غربی تخت جمشید و نواحی دور و نزدیک کاخ آورده اند. نوع دوم شامل سنگهای صخره ای از جنس آهک است که از سنگهای نوع اول سخت تر و فشرده تر است و به رنگ خاکستری مایل به سیاه دیده میشوند. این سنگ ها را از معادن مجدآباد در ۴۰ کیلومتری غرب تخت جمشید آورده اند.
در تخت جمشید بناهای معروفی احداث شده اند که عبارتند از:
- کاخ کوچک یا دروازة ملل
- کاخ بار آپادانا
- کاخ داریوش، از نخستین کاخ هایی که روی صخرة تخت جمشید بنا گردیده و آن را کاخ تچر نیز گفته اند.
- کاخ صد ستون یا تالار صد ستون
- کاخ یا دروازة نیمه تمام
- خزانة تخت جمشید
- کاخ سه دری یا تالار شورا
- چاه سنگی
- آرامگاه اردشیر دوم و سوم
- کاخ خشایارشاه، معروف به هدیشی
مجموعه کاخهای تخت جمشید، در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به دست اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و تمام بناها به صورت ویرانه درآمد.
از بناهای بر جای مانده و نیمه ویرانه، بنای مدخل اصلی تخت جمشید است که معروف به کاخ آپادانا است و در انتهای پلکانها بر سطح صفهای قرار دارد. تعدادی از ستونهای بلند و پلکانهای بزرگ آن که نقشهای برجسته دارند، باقی مانده اند.
کاخ آپادانا مشتمل بر یک تالار مرکزی با ۳۶ ستون و سه ایوان ۱۲ ستونی در قسمتهای شمالی، جنوبی و شرقی است که ایوانهای شمالی و شرقی آن به وسیله پلکانهایی به حیاط های مقابل، متصل و مربوط میشوند. بلندی صفه در محل کاخ آپادانا ۱۶ متر و بلندی ستونهای کاخ ۱۸ متر است. این کاخ در روزگار آبادانی، شکوه و عظمتی خیره کننده داشته است.
